Symbolic Frame: พลังสัญลักษณ์ในองค์กรและประวัติศาสตร์มนุษยชาติ

การสร้างสรรค์สัญลักษณ์และเรื่องเล่าช่วยเสริมสร้างแรงจูงใจ การมีส่วนร่วม และความรู้สึกร่วมในกลุ่มคน เป็นปัจจัยสำคัญในการสร้างวัฒนธรรมองค์กรที่แข็งแกร่ง

            กรอบสัญลักษณ์ หรือ Symbolic Frame เป็นเครื่องมือทรงอานุภาพที่มีบทบาทสำคัญในการสร้างความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันภายในองค์กรและสังคม ไม่ว่าจะเป็นการใช้สัญลักษณ์เพื่อสื่อสารค่านิยม วัฒนธรรม หรืออุดมการณ์ สัญลักษณ์สามารถเสริมสร้างความเชื่อมโยงทางจิตใจและอารมณ์ระหว่างบุคคลในกลุ่ม และสร้างโครงสร้างทางสังคมที่มั่นคง ซึ่งในสังคมดึกดำบรรพ์ สัญลักษณ์ถูกใช้เป็นเครื่องมือในการปกครอง สร้างความเป็นระเบียบในชุมชน และเชื่อมโยงผู้คนผ่านความเชื่อและพิธีกรรมที่มีความหมายลึกซึ้ง

            มนุษย์ดึกดำบรรพ์หรือมนุษย์ในยุคก่อนประวัติศาสตร์ ใช้ Symbolic Frame หรือกรอบสัญลักษณ์ในการปกครองและสร้างความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันในชุมชนของพวกเขา แม้ว่าในช่วงเวลานั้นยังไม่มีการปกครองแบบเป็นทางการหรือระบบราชการ แต่สัญลักษณ์ต่าง ๆ มีบทบาทสำคัญในการสร้างโครงสร้างสังคมและความสัมพันธ์ทางอำนาจ

                ยกตัวอย่างเช่น ศิลปะและภาพเขียนที่พบในถ้ำ Lascaux ของฝรั่งเศส แสดงให้เห็นถึงการใช้สัญลักษณ์เพื่อสื่อสารเรื่องราว ความเชื่อ และเหตุการณ์สำคัญในชุมชน ภาพเหล่านี้ไม่ได้เป็นเพียงงานศิลปะเท่านั้น แต่ยังสะท้อนถึงความเชื่อและความศักดิ์สิทธิ์ที่เชื่อมโยงกลุ่มคนเข้าด้วยกัน หรือ เครื่องรางและสัญลักษณ์ทางศาสนา มนุษย์ดึกดำบรรพ์มักสร้างและใช้เครื่องรางหรือสัญลักษณ์ทางศาสนา เช่น รูปปั้นหรือหินที่มีลวดลายเฉพาะ เพื่อเป็นตัวแทนของเทพเจ้า วิญญาณ

            บทความนี้ ผมจะเน้นไปที่บทบาทของ Symbolic Frame ในการสร้างและรักษาโครงสร้างทางสังคมและวัฒนธรรม รวมถึงวิธีที่เครื่องมือนี้ถูกนำมาใช้ในบริบทต่าง ๆ ตั้งแต่ยุคก่อนประวัติศาสตร์จนถึงปัจจุบัน ซึ่งยังคงทรงพลังในการสร้างความสัมพันธ์และการสื่อสารในสังคมและองค์กร หวังว่าผู้อ่านคงจะได้รับประโยชน์ต่อการทำความเข้าใจพฤติกรรมของบุคคล องค์กร และสามารถนำไปปรับใช้เพื่อสร้างอิทธิพลทางบวกในองค์กรได้นะครับ

กรอบสัญลักษณ์ (Symbolic Frame) ในองค์กร

            กรอบสัญลักษณ์ (Symbolic Frame) ในองค์กรคือแนวคิดที่ช่วยให้เราเข้าใจว่าองค์กรไม่ได้เป็นเพียงระบบการทำงานที่มีการจัดการอย่างเป็นระเบียบเท่านั้น แต่ยังเป็นพื้นที่ที่เต็มไปด้วยความหมายและชีวิตชีวา ที่ถูกหล่อหลอมจากสัญลักษณ์ พิธีกรรม วัฒนธรรม และเรื่องเล่าต่าง ๆ ที่เชื่อมโยงผู้คนในองค์กรเข้าด้วยกัน 

            องค์ประกอบเหล่านี้ไม่ได้เป็นเพียงเครื่องมือในการสื่อสาร แต่ยังสะท้อนและสร้างความเป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัวขององค์กร ซึ่งเสริมสร้างความภาคภูมิใจ ความสามัคคี และทิศทางในการทำงานร่วมกันอย่างมีประสิทธิภาพ

ภาพเขียนที่พบในถ้ำ Lascaux เป็นการใช้สัญลักษณ์สื่อสารเรื่องราว ความเชื่อ และเหตุการณ์สำคัญในชุมชน

            จากการศึกษาผมสามารถกล่าวได้เลยว่า ทุกองค์กรหรือทุกวัฒนธรรมมีสัญลักษณ์และเรื่องเล่าที่ช่วยสร้างความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันและทำให้สมาชิกในองค์กรรู้สึกว่าตนเองเป็นส่วนหนึ่งขององค์กร ซึ่งกรอบสัญลักษณ์ จะแตกต่างไปในแต่ละองค์กร แต่โดยส่วนใหญ่จะประกอบไปด้วย

            1) วัฒนธรรมองค์กร คือวิธีการที่พนักงานปฏิบัติต่อกัน เช่น การสนับสนุนกัน การทำงานเป็นทีม และการสร้างความสัมพันธ์ที่ดี

            2) พิธีกรรม คือธรรมเนียมปฏิบัติที่มีความสำคัญ เช่น การจัดงานประจำปี หรือการมอบรางวัล 

            3) สัญลักษณ์ทางกายภาพ คือโลโก้ขององค์กร สีประจำองค์กร คำขวัญ หรือแม้กระทั่งวิธีการแต่งกายของพนักงาน

            4) เรื่องเล่าหรือตำนาน คือเรื่องราวความสำเร็จขององค์กร การฟันฝ่าอุปสรรค หรือวิสัยทัศน์ของผู้นำ

            องค์ประกอบเหล่านี้มีบทบาทสำคัญในการสร้างความผูกพันทางอารมณ์ สร้างความหมาย และสร้างแรงบันดาลใจให้กับสมาชิกในองค์กร ซึ่งเป็นสิ่งที่ไม่สามารถมองเห็นได้ในเชิงโครงสร้างหรือการบริหารจัดการทั่วไป แต่มีความสำคัญในการทำให้องค์กรนั้น ๆ มีความเป็นเอกลักษณ์ 

การเชื่อมโยงระหว่างกรอบสัญลักษณ์ในองค์กรและหนังสือ Sapiens

            เมื่อเรานำแนวคิดนี้มาเปรียบเทียบกับสิ่งที่ Yuval Noah Harari กล่าวถึงในหนังสือ "Sapiens: A Brief History of Humankind," เราจะเห็นความเชื่อมโยงที่น่าทึ่ง Harari (2015) อธิบายว่ามนุษย์สามารถสร้างสังคมขนาดใหญ่ขึ้นได้ เพราะเรามีความสามารถพิเศษในการสร้างและเชื่อในสัญลักษณ์และเรื่องเล่าร่วมกัน ซึ่งเป็นสิ่งที่ไม่มีอยู่จริงในเชิงกายภาพ แต่มีพลังมหาศาลในการรวมกลุ่มคนจำนวนมากให้ทำงานร่วมกันได้ นี่คือสิ่งที่ทำให้มนุษย์สามารถรวมกลุ่มกันเป็นชุมชน อาณาจักร และแม้กระทั่งระบบเศรษฐกิจที่ซับซ้อน 

            ความสามารถนี้ทำให้เราสามารถสร้างความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันและความร่วมมือในระดับที่ใหญ่กว่าสิ่งมีชีวิตชนิดอื่น ๆ สัญลักษณ์และเรื่องเล่าจึงเป็นหัวใจสำคัญในการสร้างและรักษาโครงสร้างทางสังคมและเศรษฐกิจของมนุษยชาติ 

            เช่นเดียวกับที่พวกเขามีบทบาทสำคัญในองค์กรต่าง ๆ ทั่วโลกตัวอย่างเช่น ความเชื่อในเงินตรา ระบบกฎหมาย หรือศาสนา ล้วนเป็นสิ่งที่เกิดขึ้นจากการสร้างสรรค์สัญลักษณ์และเรื่องเล่า ซึ่งถึงแม้สิ่งเหล่านี้จะไม่มีตัวตนทางกายภาพ แต่กลับมีพลังในการสร้างความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันและการทำงานร่วมกันของมนุษย์ในสังคมขนาดใหญ่ (Harari, 2015)

            เมื่อมองย้อนกลับไปที่องค์กร เราจะพบว่า Symbolic Frame ทำหน้าที่คล้ายคลึงกันในการสร้างความหมายและเอกลักษณ์ให้กับองค์กร สัญลักษณ์และเรื่องเล่าในองค์กร เช่น ความสำเร็จของผู้ก่อตั้ง หรือวิสัยทัศน์องค์กร ช่วยสร้างแรงบันดาลใจและความภาคภูมิใจให้กับสมาชิกในองค์กร 

            เปรียบเสมือนการสร้างสังคมขนาดย่อมที่สมาชิกทุกคนรู้สึกเชื่อมโยงและเป็นส่วนหนึ่งผ่านเรื่องเล่าร่วมกัน สัญลักษณ์อย่างโลโก้ คำขวัญ หรือพิธีกรรมต่าง ๆ ก็เสมือนกับสัญลักษณ์และเรื่องเล่าที่ Harari กล่าวถึง ซึ่งทำให้มนุษย์สามารถรวมกลุ่มและทำงานร่วมกันได้เป็นหนึ่งเดียว ในทำนองเดียวกัน สัญลักษณ์และเรื่องเล่าเหล่านี้ช่วยให้องค์กรสร้างวัฒนธรรมที่แข็งแกร่งและทำให้สมาชิกในองค์กรรู้สึกมีส่วนร่วมและภาคภูมิใจในองค์กรของตน

            ในท้ายที่สุด การเชื่อมโยงระหว่าง Symbolic Frame ในองค์กรและการสร้างสรรค์สัญลักษณ์ในประวัติศาสตร์มนุษยชาติแสดงให้เห็นถึงพลังอันยิ่งใหญ่ของสัญลักษณ์และเรื่องเล่าในการสร้างความร่วมมือและความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน ไม่ว่าจะในระดับสังคมขนาดใหญ่ตามที่ Harari (2015) อธิบาย หรือในระดับองค์กรที่เรามีในปัจจุบัน กล่าวคือ สัญลักษณ์และเรื่องเล่าเป็นหัวใจสำคัญที่ช่วยให้มนุษย์สามารถสร้างและรักษาโครงสร้างทางสังคมได้อย่างมั่นคงและยั่งยืน

            การสร้างสรรค์สัญลักษณ์และเรื่องเล่าที่มีความหมายลึกซึ้งช่วยเสริมสร้างแรงจูงใจ การมีส่วนร่วม และความรู้สึกร่วมในกลุ่มคน ซึ่งเป็นปัจจัยสำคัญในการสร้างวัฒนธรรมองค์กรที่แข็งแกร่งและมีชีวิตชีวา ในทุกยุคสมัย สัญลักษณ์เหล่านี้ทำหน้าที่เป็นสะพานที่เชื่อมโยงความเชื่อและค่านิยมร่วมกัน ช่วยให้เกิดความเข้าใจและการทำงานร่วมกันอย่างมีประสิทธิภาพ

            ยิ่งไปกว่านั้น ในยุคที่โลกเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วและมีความไม่แน่นอน การมีสัญลักษณ์และเรื่องเล่าที่มั่นคงจะช่วยให้องค์กรสามารถรักษาความมั่นคงทางจิตใจของสมาชิกภายในองค์กร ทำให้พวกเขามีความพร้อมที่จะเผชิญหน้ากับความท้าทายใหม่ ๆ ที่อาจเกิดขึ้น สัญลักษณ์ไม่เพียงแต่ทำหน้าที่เป็นเครื่องหมายของความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน แต่ยังเป็นแหล่งพลังงานที่สามารถกระตุ้นให้เกิดการพัฒนาทั้งในระดับบุคคลและระดับองค์กรอย่างต่อเนื่อง

            สิ่งเหล่านี้ไม่เพียงแต่สร้างความเชื่อมโยงและความเข้าใจระหว่างบุคคล แต่ยังเป็นสิ่งที่หล่อหลอมความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันในกลุ่มคน ทำให้พวกเขาสามารถทำงานร่วมกัน มีแรงจูงใจมากขึ้น มีกำลังใจมากขึ้น มีความสุขมากขึ้น ทะเยอทะยานมากขึ้น สนับสนุนวิสัยทัศน์ขององค์กรอย่างตั้งใจ 

เพื่อบรรลุเป้าหมายร่วมกันได้อย่างมีประสิทธิภาพและยั่งยืนได้อย่างมีคุณภาพ

อ้างอิง

องอาจ นัยพัฒน์. (2561). การวิจัยสถาบัน: เครื่องมือพัฒนาสถาบันสู่ความเป็นเลิศ. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์สามลดา

Bolman, L. G., & Deal, T. E. (2017). Reframing organizations: Artistry, choice, and leadership (6th ed.). Jossey-Bass.

Harari, Y. N. (2015). Sapiens: A brief history of humankind. Harper.