ปัญหาของ ASD ด้าน EF เกิดจากความแตกต่างของระบบประสาท ทำให้การเข้าถึงทักษะ EF หลาย ๆ ด้านพร้อมกัน เป็นไปได้ยากกว่า แม้จะฝึกฝนแล้วก็ตาม
หากศึกษาเกี่ยวกับบุคคลที่มีภาวะออทิซึมเปกตรัม (ASD) เราจะพบว่านอกเหนือจากที่เขาจะบกพร่องทางด้านการสื่อสาร สังคม และพฤติกรรมที่ทำอะไรซ้ำ ๆ แล้ว ยังมีความบกพร่องทางสมองส่วนการคิดเชิงบริหาร (Executive function: EF) ซึ่งทำหน้าที่ควบคุมการวางแผน การจัดลำดับ การติดตาม และการยับยั้งพฤติกรรม
สมองส่วนการคิดเชิงบริหาร หรือ EF คือ ทักษะสมองส่วนหน้าหรือ "CEO ของสมอง เป็นกลุ่มทักษะการคิดระดับสูงที่ควบคุมโดยสมองส่วนหน้า (Prefrontal Cortex) ซึ่งทำหน้าที่ "บริหารจัดการ" ความคิด อารมณ์ และการกระทำของเราทั้งหมด เพื่อให้เราสามารถบรรลุเป้าหมายที่ตั้งไว้ได้ ยกตัวอย่างทักษะ EF มักจะพบว่าบกพร่องในเด็ก ASD (Demetriou et al., 2019; Craig et al., 2016) มีดังนี้
1) การยับยั้งชั่งใจ (Inhibition) คึอความสามารถในการเบรกความคิดหรือการกระทำที่ไม่เหมาะสม เช่น เบรกไม่ให้พูดแทรก หรือเบรกไม่ให้ลุกจากเก้าอี้
2) ความจำขณะทำงาน (Working Memory) คือสมองที่ใช้ในการพักข้อมูลไว้ชั่วคราวเพื่อนำไปใช้ประโยชน์ เช่น การคิดเลขในใจ หรือการจำคำสั่งยาวๆ
3) การยืดหยุ่นความคิด (Cognitive Flexibility) คือความสามารถในการเปลี่ยนเกียร์ความคิด เมื่อสถานการณ์เปลี่ยนไป เช่น เมื่อแผน A ล้มเหลว ก็เปลี่ยนไปใช้แผน B ได้
4) การวางแผน (Planning) คือความสามารถในการคิดเป็นขั้นตอนเพื่อไปให้ถึงเป้าหมาย
5) การควบคุมอารมณ์ (Emotional Control) คือความสามารถในการจัดการอารมณ์ของตนเองให้อยู่ในระดับที่เหมาะสม ไม่มากหรือน้อยเกินไป
6) การคงสมาธิ (Sustained Attention) คือความสามารถในการจดจ่อกับสิ่งที่ทำ แม้ว่าสิ่งนั้นจะน่าเบื่อก็ตาม
นอกจากนี้ยังมีทักษะอื่น ๆ อีกมากมาย โดยนักวิจัยแต่ละกลุ่มก็อาจจะแบ่งย่อยทักษะเหล่านี้แตกต่างกันไปบ้าง แต่ทักษะที่ผมยกตัวอย่างมา ถือเป็น "ทักษะ EF หลัก" (Core EF components) ที่ได้รับการยอมรับและถูกวิจัยมากที่สุดครับ
บุคคลที่มีภาวะออทิซึมฯ บกพร่องในด้าน ความจำขณะทำงาน การติดตามตนเอง และการวางแผน พร้อมกัน
และทักษะเหล่านี้คือทักษะที่มักจะถูกหยิบยกมาพูดถึงบ่อยที่สุดเมื่อวิจัยในกลุ่ม ASD และเด็กสมาธิสั้น (ADHD) เพราะเป็นทักษะที่มักจะแสดงให้เห็นความบกพร่อง (Impairment) ได้ชัดเจน และส่งผลกระทบต่อการใช้ชีวิตประจำวัน การเรียน และการเข้าสังคมของพวกเขาโดยตรงครับ
เปรียบเทียบ EF ของ ASD และ ADHD
แม้ ASD และ ADHD จะมีความบกพร่องทางสมองส่วนการคิดเชิงบริหารในระดับกว้าง (Broad impairment) เหมือนกัน แต่จุดเริ่มต้นแตกต่างกัน Russell Barkley (Barkley, 1997) อธิบายว่าจุดอ่อนหลักของ ADHD คือ การยับยั้งชั่งใจ หรือเบรก ของสมองครับ กล่าวคือ ADHD คือคนขับที่เบรกไม่ดี เขาอาจจะอยากหยุด (มีสมาธิ) แต่หยุดไม่ได้ ทำให้วอกแวก หรืออาจจะเหยียบคันเร่งพุ่งออกไปเลย (หุนหันพลันแล่น)
ขณะที่ ASD คือคนขับที่เกียร์ค้างหรือ GPS บังคับให้ไปทางเดิม เขาอาจจะเบรกได้ (นิ่งได้) แต่พอถึงเวลาต้อง "เปลี่ยนเกียร์" (เปลี่ยนความคิด หรือเปลี่ยนแผน) ก็ทำไม่ได้ เนื่องจาก GPS (การวางแผน) สั่งให้เขาไปทางเดิมซ้ำ ๆ แม้ว่าทางนั้นจะปิดซ่อมก็ตาม
สรุปคือ ADHD มีปัญหาหลักที่ การยับยั้งชั่งใจ (เบรกไม่ดี) ในขณะที่ ASD มีปัญหาหลักที่ ความยืดหยุ่น (เปลี่ยนเกียร์ไม่ได้) นั้นเองครับ
สอดคล้องกับงานวิจัยที่ยืนยันว่า ASD ไม่ได้มีปัญหาแค่ทักษะการบริหารจัดการด้านใดด้านหนึ่ง เช่น การวาวแผน เพียงอย่างเดียว แต่พวกเขามักจะพบความยากลำบากใน EF หลายๆ ด้านพร้อมกัน ดังนั้น จึงหมายความว่า ความบกพร่องนั้นส่งผลกระทบต่อทักษะหลายอย่างพร้อมกัน เช่น อาจจะมีปัญหาทั้งด้านการยับยั้งชั่งใจ การวางแผน และการยืดหยุ่นความคิด ไม่ใช่แค่มีปัญหา เฉพาะจุด (Specific impairment) เช่น มีปัญหาแค่เรื่องความจำขณะทำงานเพียงอย่างเดียว
อาจแตกต่างกับ ADHD ที่มีจุดตั้งต้นความบกพร่องคือ การยับยั้งชั่งใจ ซึ่งทำให้ ทักษะ EF ตัวอื่น ๆ ลดลง ตามลำดับ ในขณะที่ ASD จะมีความบกพร่องเริ่มต้นในหลากหลายทักษะพร้อมกัน ที่พบมากที่สุดในงานวิจัยคือ การวางแผน การจำลำดับ การยืดหยุ่น ความจำขณะทำงาน เป็นต้น
หากเปรียบเทียบกับเด็กปกติหรือเด็กที่มีพัฒนาการทั่วไป (Typically developing children) มักจะมีความล่าช้าเฉพาะจุดในทักษะ EF ด้านใดด้านหนึ่ง ซึ่งถือเป็นเรื่องปกติในกระบวนการเติบโต ตัวอย่างที่พบบ่อยคือ เด็กคนหนึ่งอาจจะ ยับยั้งชั่งใจ (Inhibition) ได้ดีมาก เช่น ไม่พูดแทรก หรือรอคอยได้ แต่กลับมีปัญหาด้าน การวางแผน (Planning) อย่างรุนแรง (จัดกระเป๋าเองไม่ได้ หรือลืมของตลอด)
หรือ เด็กอีกคนอาจจะ จำขณะทำงาน (Working Memory) ได้ดี เช่น คิดเลขในใจเก่ง แต่มีปัญหาด้าน การควบคุมอารมณ์ (Emotional Control) เช่น โมโหง่าย หรือควบคุมอารมณ์ผิดหวังไม่ได้ อาจจะมีสาเหตุมาจาก การขาดการฝึกฝน เกิดมากขึ้นเนื่องจากผู้ปกครองมักทำให้ทุกอย่าง เช่น จัดกระเป๋าให้ตลอด วางแผนทุกอย่างให้
เด็กจะขาดโอกาสในการฝึกสมองส่วน EF ด้านนั้น ๆ หรือการนอนไม่พอ ที่ส่งผลกระทบต่อ EF โดยตรง หรือแม้แต่ความเครียด เมื่ออยู่ในสภาพแวดล้อมที่เครียดหรือวุ่นวาย (Chaotic environment) จะทำให้สมองเข้าสู่ "โหมดเอาตัวรอด" ซึ่งจะปิดกั้นการทำงานของสมองส่วนหน้า
ในขณะที่ เด็ก ASD มีปัญหาเกิดจาก ความแตกต่างของระบบประสาท (Neurological difference) ทำให้การเข้าถึงทักษะ EF หลายๆ ด้านพร้อมกัน เป็นไปได้ยากกว่า แม้จะฝึกฝนแล้วก็ตาม (Demetriou et al., 2019; Craig et al., 2016) ยกตัวอย่างในบริบทโรงเรียนเช่น ครูมอบหมายใบงาน แต่เด็กเริ่มไม่ได้เพราะไม่รู้จะเริ่มตรงไหน ซึ่งอาจเกิดจากความบกพร่องดังนี้
Working memory ต่ำ --> ลืมคำสั่ง หรือลืมงาน
Planning ต่ำ --> ทำงานไม่มีลำดับ
Self-monitoring ต่ำ --> ไม่รู้ว่างานเสร็จหรือยัง
ดังนั้น จากประสบการณ์ของผมการพัฒนา EF ในเด็กกลุ่มนี้จึงไม่ใช่การสั่งให้พยายามมากขึ้นแต่คือการ สร้างสะพานเชื่อมให้พวกเขาครับ แทนที่จะให้โจทย์กว้างๆ ครูควร "ย่อย" คำสั่งให้สั้น ช่วยเหลือ ความจำขณะทำงาน ใช้เช็กลิสต์หรือเทมเพลตที่มีลำดับ 1-2-3 ชัดเจน ช่วยเหลือการวางแผน และสร้างเกณฑ์การตรวจงานที่เป็นรูปธรรม เช่น สร็จคือการ "ตอบครบ 3 ข้อ และ เขียนชื่อ" เพื่อช่วยเหลือการติดตามตนเอง
การสร้างเครื่องมือสนับสนุนภายนอกเหล่านี้ ไม่ใช่การสปอยล์ แต่คือการฝึกสมองให้ทำงานเป็นระบบ จนกว่าทักษะภายในของเขาจะแข็งแรงขึ้นจนสามารถทำได้ด้วยตนเองอย่างยั่งยืน
อ้างอิง
Barkley, R. A. (1997). Behavioral inhibition, sustained attention, and executive functions: Constructing a unifying theory of ADHD. Psychological Bulletin, 121(1), 65–94.
Craig, F., Margari, F., Legrottaglie, A. R., Palumbi, R., de Giambattista, C., & Margari, L. (2016). A review of executive function deficits in autism spectrum disorder and attention-deficit/hyperactivity disorder. Neuropsychiatric Disease and Treatment, 12, 1191–1202.
ความคิดเห็น
แสดงความคิดเห็น